राजापूर तालुका हा महाराष्ट्रातील रत्नागिरी जिल्ह्याचा दक्षिण भागात वसलेला एक निसर्गरम्य आणि ऐतिहासिक तालुका आहे. सह्याद्री पर्वतरांगांच्या कुशीतून अरबी समुद्राकडे उतरणाऱ्या या प्रदेशात डोंगर, नद्या, झरे, आणि समुद्रकिनारे यांचा अप्रतिम मिलाफ पाहायला मिळतो. येथेची शांतता, समृद्ध सांस्कृतिक परंपरा आणि प्रगतशील विचारसरणी हा तालुक्याचा आत्मा आहे.

📍 भौगोलिक व प्रशासकीय माहिती

राजापूर तालुका रत्नागिरी जिल्ह्याच्या पश्चिम भागात असून, त्याचे एकूण क्षेत्रफळ सुमारे १,२०१ चौ.कि.मी. आहे.
या तालुक्याच्या पश्चिमेला अरबी समुद्र आणि पूर्वेला सह्याद्री पर्वतरांगा असल्यामुळे हा भाग समुद्र व डोंगर यांचा संगमस्थान म्हणून ओळखला जातो.

• तालुका मुख्यालय: राजापूर शहर

• राजापूर पंचायत समिती पत्ता: पंचायत समिती, राजापूर, जि. रत्नागिरी – 416702

• अधिकृत संकेतस्थळ: https://zpratnagiri.gov.in/rajapur

👨‍👩‍👧‍👦 लोकसंख्या आणि सामाजिक रचना

२०११ च्या जनगणनेनुसार राजापूर तालुक्याची एकूण लोकसंख्या १,६५,८८२ इतकी आहे.
त्यात ग्रामीण लोकसंख्या १,५६,१२९ आणि नगरीय लोकसंख्या ९,७५३ आहे.
येथे लिंग गुणोत्तर १,१८३ स्त्रिया प्रति १,००० पुरुष इतके असून हे राज्याच्या सरासरीपेक्षा अधिक आहे — यावरून समाजातील स्त्रियांचे सशक्त स्थान स्पष्ट होते.

साक्षरता दर ७८.९३% इतका आहे, जो कोकण विभागातील प्रगत शिक्षणसंस्थांचे आणि जनजागृतीचे द्योतक आहे. नागरी भागात साक्षरतेचे प्रमाण ९२% पेक्षा जास्त असून ग्रामीण भागातही शिक्षणाकडे विशेष लक्ष दिले जात आहे.

🌾 शेती आणि अर्थव्यवस्था

राजापूर तालुका हा कृषीप्रधान क्षेत्र आहे.
येथील मुख्य पिकांमध्ये:

• भात (धान्य)

• नारळ

• सुपारी

• काजू

• आणि विशेष म्हणजे हापूस आंबा (Alphonso Mango)

कोकण हापूस आंब्याच्या गुणवत्तेमुळे राजापूरचे नाव देशभर ओळखले जाते.
तसेच येथे मासेमारी, बांबू काम, लाकडी कलाकुसर आणि पर्यटन व्यवसाय ही महत्त्वाची आर्थिक साधने आहेत.

🏞️ पर्यटन आणि धार्मिक स्थळे

राजापूर तालुका हा धार्मिक, नैसर्गिक आणि ऐतिहासिक पर्यटनासाठी प्रसिद्ध आहे.
प्रमुख आकर्षणस्थळांमध्ये:

या स्थळांमुळे राजापूर तालुका धार्मिक, साहसी आणि इको-टुरिझम या तिन्ही प्रकारांसाठी आकर्षणाचे केंद्र बनले आहे.

🏫 शिक्षण आणि सामाजिक प्रगती

राजापूर तालुक्यात अनेक प्राथमिक, माध्यमिक आणि महाविद्यालयीन संस्था कार्यरत आहेत.
शिक्षण क्षेत्रात पंचायत समिती व जिल्हा परिषद शाळांनी सातत्याने चांगली प्रगती केली आहे.
डिजिटल शिक्षण साधनांचा वापर, बालविकास केंद्रे आणि अंगणवाडी यांमुळे गावागावात शिक्षणाचा दर्जा उंचावला आहे.

🏗️ विकासकामे आणि योजना

राजापूर पंचायत समिती व स्थानिक ग्रामपंचायतींनी गेल्या काही वर्षांत अनेक शासकीय योजना प्रभावीपणे राबवल्या आहेत, जसे की:

• 💧 जलजीवन मिशन – शंभर टक्के नळजोड पाणीपुरवठा उद्दिष्ट

• 🏠 प्रधानमंत्री आवास योजना (ग्रामीण) – प्रत्येक कुटुंबाला पक्के घर

• 🚮 स्वच्छ भारत मिशन – ओपन डेफेकेशन फ्री (ODF) गावांची संख्या वाढली

• 👩‍👩‍👧‍👧 महिला बचतगट उपक्रम – महिलांना आर्थिक सक्षमीकरण

🌿 पर्यावरण आणि स्वच्छता

राजापूर तालुका “हरित कोकण” उपक्रमांतर्गत पर्यावरणपूरक कार्यात अग्रगण्य आहे.
प्लास्टिकविरहित उपक्रम, वृक्षारोपण मोहीम, आणि जलसंधारण यांसाठी अनेक गावांना प्रशंसा मिळाली आहे.
स्थानिक शाळा, युवक मंडळे आणि स्वयंसहायता गट पर्यावरण संवर्धनात सक्रिय सहभाग घेत आहेत.

🏁 निष्कर्ष

राजापूर तालुका हा केवळ निसर्गसंपन्न भाग नसून सांस्कृतिक वारसा, शिक्षणातील प्रगती, कृषी विकास आणि सामाजिक एकता यांचे प्रतीक आहे.
येथील लोक मेहनती, सुसंस्कृत आणि विकासाभिमुख आहेत. ग्रामपंचायत आणि पंचायत समितीच्या समन्वयातून गावागावात अनेक उपक्रम राबवले जात आहेत.

एकूणच, राजापूर तालुका हा “प्रगती आणि परंपरेचा सुंदर संगम” आहे —
कोकणच्या हृदयात वसलेला, भविष्याकडे आत्मविश्वासाने वाटचाल करणारा एक प्रेरणादायी तालुका.